In deze blog wil ik dieper ingaan op wat deze reacties precies inhouden, waarom ze zo sterk aanwezig zijn, en hoe ze niet alleen onszelf, maar ook onze relaties beïnvloeden. Wat vaak vergeten wordt, is dat deze overlevingspatronen in ons dagelijks leven grote impact kunnen hebben, vooral wanneer ze niet bewust worden herkend en beheerd.

Het Brein Onder Druk: Van Reptielenbrein naar Denken

Het ‘reptielenbrein’ ligt aan de basis van onze stressreacties. Dit deel van ons brein, ook wel de hersenstam genoemd, is verantwoordelijk voor primaire functies zoals ademhaling en hartslag. Bij gevaar activeert het de amygdala, ons “alarmcentrum,” die beslist of we moeten vechten, vluchten of bevriezen. Dit mechanisme hielp ons vroeger overleven op de savanne, maar vandaag de dag zijn de omstandigheden waarin we leven sterk veranderd.

Ons moderne leven vraagt zelden om fysieke reacties zoals wegrennen voor een wild dier. De ‘bedreigingen’ waarmee we nu te maken hebben, zijn vaak emotioneel van aard: conflicten in relaties, werkdruk, of onzekerheid over de toekomst. Toch reageert ons lichaam op deze stressfactoren met dezelfde intensiteit als op fysiek gevaar.

De Fight, Flight en Freeze-reacties Uitgelegd

Laten we eens kijken wat deze reacties inhouden en hoe ze zich manifesteren.

Fight (Vechtmodus)

De vechtmodus treedt in werking wanneer we geloven dat we het gevaar kunnen overwinnen door ons fysiek of verbaal te verzetten. In relaties kan dit zich uiten als ruzie, kritiek, of conflict. Mensen in de vechtmodus voelen zich vaak gespannen en kunnen de neiging hebben om woorden of gedrag te gebruiken die de relatie kunnen beschadigen. In het dagelijks leven kan de vechtmodus op subtielere manieren naar voren komen, zoals door controlerend gedrag of het vasthouden aan een discussie om ‘te winnen.’

Flight (Vluchtreactie)

De vluchtreactie houdt in dat we de situatie die stress veroorzaakt vermijden. In relaties kan dit betekenen dat we ons afsluiten, gesprekken ontwijken of fysiek afstand nemen. Mensen in deze modus trekken zich vaak terug in werk of andere activiteiten om hun emoties te vermijden. Op lange termijn kan dit afstand creëren tussen partners, vooral als de ander zich hierdoor niet gehoord of gezien voelt.

Freeze (Bevriesreactie)

Bij de freeze-reactie raakt ons lichaam en geest verlamd, waardoor we niet goed weten wat we moeten doen. Dit kan een gevoel van machteloosheid veroorzaken, maar ook verlammende angst. In relaties kan freeze zich uiten door stiltes, het vermijden van beslissingen, of door geen mening te durven uiten. Partners kunnen dit vaak interpreteren als ongeïnteresseerdheid, wat tot spanningen kan leiden.

Overlevingspatronen en Relaties

Onze vecht-, vlucht-, en bevriesreacties zijn vaak sterk op onszelf gericht, maar binnen een relatie hebben ze invloed op de ander. Wanneer iemand uit balans raakt door stress, kan dat ook de relatie uit balans brengen. De ander voelt vaak direct de gevolgen van deze stressreacties.

In mijn praktijk zie ik bijvoorbeeld regelmatig koppels waarbij de één in de vechtmodus schiet, terwijl de ander reageert vanuit de vlucht- of freeze-modus. In een specifiek geval voelde een cliënt zich overweldigd door haar werk en de vele verantwoordelijkheden thuis. Wanneer haar partner vroeg om ondersteuning, voelde ze direct spanning opkomen en reageerde defensief (fight-modus). Haar partner, die zelf al gestrest was, reageerde daarop door zich terug te trekken in zijn eigen bezigheden (flight-modus). Dit gaf haar het gevoel niet gehoord en in de steek gelaten te worden, wat haar vechtmodus verder versterkte. Zo ontstond een vicieuze cirkel waarin beide partners vastzaten zonder begrip voor elkaar.

Hoe Kunnen We Onze Reacties Herkennen en Omgaan met Stress?

Het erkennen en herkennen van onze overlevingsreacties is de eerste stap naar verandering. In mijn praktijk benadruk ik het belang van bewustzijn rondom automatische reacties, zowel op het moment zelf als bij reflectie achteraf. Hier zijn enkele stappen die kunnen helpen om met stressvolle situaties om te gaan:

Leer je eigen patroon kennen

Observatie en zelfkennis zijn essentieel. Probeer op te merken in welke situaties je geneigd bent om in vecht-, vlucht- of bevriesmodus te schieten. Dit geeft inzicht en stelt je in staat om anders te reageren wanneer je merkt dat spanning opbouwt.

Vertraag je reactie

De kracht van ademhaling en bewustwording kan niet genoeg benadrukt worden. Wanneer je spanning voelt opkomen, probeer dan even pauze te nemen. Een paar keer diep ademhalen kan het zenuwstelsel kalmeren en geeft ruimte om te kiezen hoe je wilt reageren.

Communiceer je gevoelens

Het bespreken van je gevoelens met je partner kan helpen om een diepere verbinding te creëren en elkaar beter te begrijpen. Deel bijvoorbeeld dat je stress ervaart en daardoor de neiging hebt om je af te sluiten of boos te worden. Dit kan escalatie voorkomen en een gevoel van begrip creëren.

Werk aan je veerkracht en eigenwaarde

Zelfzorg is essentieel om stress te beheersen. Regelmatig tijd nemen voor beweging, meditatie, of tijd doorbrengen met vrienden kan het stressniveau verlagen. Door rust in jezelf te creëren, verminder je de kans dat je overlevingsreacties automatisch worden geactiveerd.

Hulp zoeken en herstellen

In situaties waarin stress en overlevingspatronen vastgeroest lijken, kan therapie helpen. Een therapeutische begeleiding helpt cliënten om hun balans te versterken en een gezonde verbinding met zichzelf en hun partner te herstellen.

Het Effect op Volgende Generaties

Onze overlevingspatronen hebben niet alleen impact op onszelf, maar ook op onze kinderen en hun toekomst. Kinderen leren veel door te observeren, en als ze zien hoe hun ouders omgaan met stress en conflicten, nemen ze deze patronen over. Door aan onze eigen veerkracht en reacties te werken, kunnen we kinderen beter begeleiden en hen helpen gezonde manieren te ontwikkelen om met stress om te gaan.

Conclusie: Bewustwording en Verbinding

De strijd-, vlucht- en bevriesreacties zijn ingebakken overlevingsmechanismen die ons vaak onbewust sturen. Door bewust te worden van deze reacties kunnen we echter leren om ze te beheersen en beter om te gaan met de stress in ons leven en onze relaties. We hebben allemaal onze eigen triggers en overlevingspatronen, maar we hebben ook de kracht om ze om te zetten naar bewuste keuzes die ons helpen om veerkrachtig te blijven. Dit kan een wereld van verschil maken, niet alleen voor onszelf, maar ook voor de relaties en de generaties om ons heen.

Door verbinding te maken met onszelf en onze automatische reacties te herkennen, kunnen we stappen zetten richting een leven waarin we niet alleen reageren op stress, maar ook echt met het hart kiezen voor verbondenheid en groei.