Ralph zit er vermoeid bij. Wallen onder zijn ogen en een doffe blik. Het lijkt alsof zijn vuur langzaam aan het uitdoven is. 30 is hij pas. De vraag waarmee hij bij me komt lijkt werk-gerelateerd. Sinds 1 jaar is hij werkzaam in een leidinggevende rol op de vestiging met een grote productiefaciliteit van een internationaal opererend bedrijf in de Hi Tec. Hiervoor heeft hij 5 jaar bij een trainingsbureau gewerkt. Daar begon Ralph zich steeds meer te vervelen. Hij vond het tijd worden om zelf aan de lat te staan.

Tijdens het sollicitatieproces is hem van alles beloofd. Hij zou de ruimte krijgen om de organisatie te structureren, zodat de omzet en winst kon groeien, terwijl er minder hard hoeft te worden gewerkt door het team. Inmiddels is hij erachter dat hij de rol van brandweercommandant vervult die dagelijks uit moet rukken om de steeds weer oplaaiende brandjes te blussen. Hij werkt inmiddels 12 uur per dag en zijn actielijst wordt alleen maar langer. Van opbouwen is vooralsnog geen enkele sprake. De countrymanager ontwijkt zijn steeds kritischer wordende vragen en stuurt Ralph keer op keer met een kluitje het riet in.

“Ik zit er helemaal in vast. Ik zie geen enkele uitweg. Het lijkt erop dat ik de enige ben in deze organisatie die zich echt wat aantrekt van de chaos die er blijkbaar al jaren is. Als ik nu de handdoek in de ring gooi dan voelt dat als een persoonlijk falen. Wat moet ik doen, want dit hou ik niet lang meer vol?”

Ralph is behoorlijk intelligent – cum laude afgestudeerd als Master Business Administration (MBA) – perfectionistisch en heeft een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Alle ingrediënten om in een stevige burn-out terecht te komen. Ralph kan ook nog eens geen NEE zeggen. Daar ligt mogelijk het grootste probleem.

NEE zeggen als innerlijke strijd

Wat maakt NEE zeggen nu zo moeilijk? We zouden denken dat het een eenvoudige handeling is: een korte zin, een kleine grens. Maar in werkelijkheid gaat NEE zeggen over onze angst om afgewezen te worden. Onze onzekerheid of we wel genoeg zijn. Onze neiging om conflicten te vermijden en anderen tevreden te houden, koste wat het kost.

Bij Ralph zie je dat pijnlijk helder: hij zegt JA tegen alles, niet omdat hij het wil, maar omdat hij voelt dat hij moet. Zijn NEE voelt als falen. Als hij uitspreekt wat hij werkelijk vindt, dan riskeert hij een confrontatie met zijn leidinggevende. De diepere angst zit in iets anders: wat als hij als zwak wordt gezien? Wat als zijn grenzen maken dat hij niet meer geliefd of gewaardeerd wordt?

Pleasen als overlevingsstrategie

Veel mensen die moeite hebben met grenzen aangeven, hebben ergens in hun jeugd geleerd dat ‘lief gevonden worden’ samenhangt met aanpassen, inschikken en zorgen voor anderen. Mogelijk was er een ouder die emotioneel onvoorspelbaar was, of werd waardering vooral uitgesproken als je braaf en behulpzaam was. In zo’n omgeving leren kinderen dat ze pas veilig zijn als ze de noden van anderen vooropstellen. Deze kinderen ontwikkelen wat we noemen pleasegedrag.

In het boek “Het drama van het begaafde kind” beschrijft Alice Miller hoe kinderen met een fijngevoelige antenne voor de behoeften van hun ouders zich vaak gaan aanpassen ten koste van hun eigen spontaniteit. Ze leren te voldoen aan verwachtingen in plaats van hun ware zelf te volgen. Die overlevingsstrategie blijft vaak actief tot ver in de volwassenheid.

Ook Ralph vertoont gedrag dat hoort bij zo’n diep ingesleten patroon: perfectionisme, verantwoordelijkheidsgevoel, de neiging om anderen te ontzorgen, zelfs als dat ten koste gaat van zichzelf. Hij is als het ware geprogrammeerd om eerst te kijken wat de ander nodig heeft, en pas daarna bij zichzelf stil te staan.

Dit patroon blijft meestal onzichtbaar tot het lichaam begint te protesteren. Burn-out, relationele leegte, of simpelweg het gevoel “ik weet niet meer wie ik ben” zijn vaak de eerste signalen dat de strategie zijn houdbaarheidsdatum heeft bereikt. De kunst is om dit mechanisme niet te veroordelen, maar te erkennen als iets wat ooit noodzakelijk was. En van daaruit stap voor stap een nieuwe innerlijke ordening aan te brengen waarin jouw behoeften ook meetellen.

Schuld, schaamte en de angst om tekort te schieten

Wat het nog complexer maakt, is dat het uitspreken van een grens vaak schuld oproept. “Wie ben ik om NEE te zeggen?” is een gedachte die veel mensen niet hardop uitspreken, maar die als een fluisterende ondertoon in hun lichaam leeft. En daaronder ligt vaak schaamte. Schaamte dat we niet ‘goed genoeg’ zijn, dat we iets niet aankunnen, dat we het niet perfect doen. Het is precies die schaamte die mensen in hun ‘JA’ duwt, zelfs als alles in hun lijf schreeuwt om een NEE.

De rol van de redder in de dramadriehoek

Wat Ralph ook doet, is ‘redden’. Hij neemt de verantwoordelijkheid voor het falen van het systeem, voor het gebrek aan leiderschap van zijn manager, voor het gebrek aan structuur op zich. Terwijl hij dat doet, verliest hij zichzelf.

Binnen de Relatieacademie spreken we in zulke situaties vaak over de dramadriehoek: een dynamiek waarin we afwisselend de rol van redder, slachtoffer of aanklager innemen. Ralph schiet van redder (ik moet het fixen) naar slachtoffer (ik kan niet meer) naar aanklager (waarom laat iedereen mij vallen?). Hij zit gevangen in het systeem zolang hij blijft meedoen aan het spel.

De weg eruit begint met verantwoordelijkheid nemen voor je eigen grenzen.

Een NEE als daad van verbinding

Een grens stellen betekent niet dat je afstand neemt van de ander, maar dat je dichter bij jezelf komt te staan. En dat is waar échte verbinding begint. Bij de Relatieacademie werken we veel met lichaamsgerichte oefeningen om mensen weer in contact te brengen met hun innerlijke NEE. Niet als verzet, maar als kompas.

Een NEE kan betekenen: ik wil dit niet meer, want ik voel dat ik mezelf verlies. Of: ik heb rust nodig om mijn helderheid terug te vinden. Of simpelweg: hier stopt het voor mij. Dat is geen egoïsme, dat is volwassen zelfzorg.

Oefening: de innerlijke NEE herkennen

Denk eens terug aan een moment waarop je JA zei, maar een NEE voelde. Waar in je lichaam voelde je dat? In je buik, in je keel, in je ademhaling?

Sluit je ogen en roep het moment weer op. Probeer nu, in je verbeelding, hardop te zeggen wat je toen had willen zeggen. Let op hoe je lichaam reageert. Misschien voel je spanning, misschien juist opluchting. Laat dat er allemaal zijn.

NEE zeggen begint vaak niet met de ander, maar met jezelf de toestemming geven om iets te voelen.

Tot slot: van overleven naar leven

Ralph staat op een kruispunt. Blijft hij doorgaan op wilskracht en verantwoordelijkheid die hem niet toekomt? Of kiest hij voor de weg van zelfzorg en authenticiteit?

NEE zeggen is een oefening in zelfliefde. Het is de uitnodiging om uit oude patronen te stappen en een nieuwe relatie met jezelf aan te gaan. Alleen dan kan er iets veranderen in de buitenwereld. Zoals we in onze trainingen vaak zeggen: het begint bij jou, maar het werkt door in alles wat je aanraakt.