In deze blog beschrijf ik wat emotionele aanwezigheid betekent, waarom het essentieel is voor duurzame relaties, en hoe je het kunt ontwikkelen. We kijken daarbij naar wetenschappelijk onderzoek, praktische voorbeelden en hoe je via 1 op 1 coaching of trainingen bij de Relatieacademie kunt werken aan dit cruciale vermogen.
Wat is emotionele aanwezigheid?
Emotionele aanwezigheid gaat over het bewust en aandachtig aanwezig zijn in je relatie, zowel mentaal als emotioneel. Het houdt in dat je niet alleen fysiek beschikbaar bent, maar ook dat je de emotionele behoeften van je (liefdes)partner kunt herkennen en hierop reageert. Dit betekent ten minste kleine signalen oppikken die je partner stuurt, zoals een zucht, een opmerking of een blik en daar dan ook iets mee doen in een respons. Tot ten meeste de betekenis om steun te bieden in moeilijke momenten en diepgaand luisteren met empathie.
Ik koos de term emotionele aanwezigheid als vertaling van ‘turning towards eachother’. Dit begrip is afkomstig uit baanbrekende onderzoeken van het Gottman Institute. Hun studies tonen aan dat koppels die naar elkaar toe draaien – oftewel emotionele bids herkennen en beantwoorden – een sterkere en duurzamere relatie ontwikkelen. Het belangrijkste element in emotionele aanwezigheid is dus het vermogen om “naar elkaar toe te draaien” in plaats van van elkaar weg te bewegen.
Het beeld van Volwassen Conflict versus Innerlijke Kind
De bijgaande foto van het kunstwerk “Love” van Alexander Milov, tentoongesteld op het Burning Man Festival in 2015, biedt een krachtige visuele metafoor voor menselijke conflicten in relaties. Het toont twee grote draadfiguren van een man en een vrouw die rug-aan-rug zitten, vervreemd en verdrietig. Binnenin deze volwassen lichamen bevinden zich figuren van elk hun Innerlijk Kind die naar elkaar reiken, gevangen achter de metalen constructie. Wanneer de nacht valt, beginnen de innerlijke kinderen op te lichten.
De sculptuur illustreert hoe volwassen conflicten – zoals boosheid, angst of ego – ons kunnen afleiden van onze authentieke innerlijke verlangens naar verbinding. De innerlijke kinderen in het kunstwerk vertegenwoordigen het deel van ons dat puur en liefdevol is, maar vaak wordt onderdrukt door volwassen pijn of verdedigingsmechanismen zoals verwijdering of confrontatie. Het niet erkennen van of contact maken met ons Innerlijk Kind kan ons vermogen blokkeren om emotioneel aanwezig te zijn en het niet lukt naar elkaar toe te draaien.
Het belang van emotionele aanwezigheid
Het Gottman Institute heeft meer dan 40 jaar onderzoek gedaan naar wat relaties succesvol maakt. Een van hun belangrijkste bevindingen is dat gelukkige koppels significant vaker naar elkaar toe draaien. In de praktijk betekent dit dat ze elkaars pogingen tot contact of emotionele bids herkennen en beantwoorden. De cijfers spreken boekdelen:
- Koppels die zes jaar na hun huwelijk nog samen waren, keerden in 86% van de gevallen naar elkaar toe in dagelijkse interacties.
- Bij koppels die uit elkaar gingen, was dit percentage slechts 33%.
Elke keer dat een partner emotioneel aanwezig is en een bid beantwoordt, wordt een “emotioneel spaarbankboekje” gevuld. Dit versterkt de band en maakt de relatie veerkrachtiger tegen stress en conflicten.
Wanneer emotionele aanwezigheid ontbreekt, leidt dit vaak tot gevoelens van eenzaamheid, onbegrip en afwijzing. Dit kan ertoe leiden dat partners emotioneel afstand nemen of conflicten escaleren. Emotionele aanwezigheid fungeert dus als de lijm die relaties bij elkaar houdt, zelfs in moeilijke tijden.
Praktisch voorbeeld: hoe ziet emotionele aanwezigheid eruit?
Stel je voor dat je partner na een lange dag thuiskomt en zegt: “Het was echt een rot dag.” Een emotioneel aanwezige reactie zou kunnen zijn:
- Actief luisteren: Je stopt wat je aan het doen bent, kijkt je partner aan en zegt: “Dat klinkt heftig, wat speelt er?”
- Empathie tonen: Je toont begrip en validatie, bijvoorbeeld door te zeggen: “Ik begrijp dat je je nu zo voelt, dat is echt balen voor je.”
- Steun bieden: Vraag hoe je kunt helpen of simpelweg aanwezig zijn zonder te oordelen.
Vergelijk dit met een reactie waarin je afwezig bent, zoals “Oh, dat is jammer” terwijl je naar je telefoon kijkt. Deze reactie kan bij je partner heel goed het gevoel oproepen dat wat hij/zij ervaart niet belangrijk is. Vaak sluipen en er in de loop van een langdurige relatie gewoontes in de communicatie en interactie. Bij zo’n opmerking van een rotdag maak je wellicht als partner een innerlijk beeld waarin je veronderstellingen maakt. Dan denk je wel te weten waar de ander op doelt of erger nog het hebben van zo’n rotdag herhaalt zich dermate vaak, dat je van binnen denkt: ‘daar gaan we weer.’
Laatst kreeg ik onbedoeld een groot compliment van mijn vrouw (22 november 29 jaar getrouwd). Er speelde een flink emotionele hobbel in de relatie met haar zus. Mijn vrouw besloot om mij indirect te gebruiken door een uitgebreid voicemail bericht in te spreken en al pratende erachter te komen wat haar nu precies dwarszat. In het begin van haar bericht gaf ze zelf aan: ‘ik gebruik nu veel te veel woorden en maak allerlei omzwervingen maar dat moet je nu maar even verduren want het is belangrijk dat ik weet dat je luistert en het is nodig voor mij om dieper te komen met waar het nu echt over gaat’. Het bericht duurde uiteindelijk ruim 20 minuten en het level van emoties nam steeds verder toe in heftigheid. Terwijl ik het beluisterde was ik onderweg naar Vlaanderen en de laatste 4 minuten had ik tranen in mijn ogen. Vanuit mijn geraaktheid heb ik direct een voicemail bericht terug ingesproken. Mijn bericht was een stuk korter maar de geraaktheid in mijn stem was er goed in terug te horen. Even later bedankte ze me voor de snelle respons.
Het is eigenlijk de eerste keer dat we op deze wijze zelfs via what’sapp berichten onze emotionele aanwezigheid aan elkaar uiting hebben kunnen geven. Dat is een bijzondere mijlpaal om na vele jaren relatiewerk te mogen oogsten.
Hoe ontwikkel je emotionele aanwezigheid?
In navolging van het kunstwerk van Alexander Milov. Wanneer we beter leren luisteren naar ons Innerlijke Kind, openen we de deur naar authentieke verbinding. Dit betekent dat we onze eigen behoeften en kwetsbaarheden erkennen en helen, zodat we ons minder laten leiden door defensieve patronen. Dit proces maakt het mogelijk om met empathie en zachtheid naar de ander toe te bewegen, wat cruciaal is voor het ontwikkelen van emotionele aanwezigheid in duurzame relaties.
Emotionele aanwezigheid vraagt oefening en zelfbewustzijn. Het begint bij jezelf:
- Wees present: Leg je telefoon weg, maak oogcontact en wees volledig aanwezig in het moment.
- Wees nieuwsgierig: Onderzoek je eigen aannames en vooronderstellingen. Iedereen heeft dit na verloop van tijd dus dan kun je kijken of je interpretaties kunt loslaten en weer nieuwsgierig zijn.
- Werk aan je eigen emoties: Je kunt pas echt beschikbaar zijn voor een ander als je in contact staat met je eigen gevoelens. Wees bewust van lichaamssensaties (begin bij je ademhaling) en hoe jij reageert in stressvolle situaties. Leer wat jouw patronen zijn.
- Leer emotionele bids herkennen: Een bid kan een directe vraag zijn, zoals “Kun je even helpen?” of subtieler, zoals een diepe zucht of een bepaalde toon die net even afwijkt. Oefen jezelf in het herkennen van deze signalen, reageer zo bewust mogelijk of noteer het ergens en kom er later op terug.
Emotionele aanwezigheid is niet alleen een vaardigheid, maar een manier van leven. Het versterkt niet alleen je liefdesrelatie, maar ook je relaties met vrienden, familie en jezelf. Wil je een duurzame relatie waarin je je gehoord, gezien en begrepen voelt? Dan is het ontwikkelen van emotionele aanwezigheid een essentiële stap.
Waarom kiezen voor de Relatieacademie?
De trainingen van de Relatieacademie zijn ontworpen om je te ondersteunen om te groeien in emotionele aanwezigheid en je relatievaardigheden te versterken. Onze aanpak is laagdrempelig, professioneel en gericht op duurzame verandering.
Onze basistrainingen bieden je de inzichten en vaardigheden die je nodig hebt om emotioneel aanwezig te zijn – voor jezelf en voor de ander. In de training Mannengrond ontdek je hoe je steviger in je eigen waarheid en gevoel kunt staan en meer open kunt zijn in je relaties. De training Vrouwelijk Bewustzijn ondersteunt vrouwen om meer in contact te komen met hun emoties en vanuit verbinding te communiceren. Beide trainingen geven je praktische tools om emotionele aanwezigheid te ontwikkelen en vanuit daar diepere relaties te bouwen.
